I. Đọc – hiểu chú thích:
1. Tác giả:
– ( 1918-1982) , tên khai sinh là Nguyễn Nguyên Hồng, quê ở thành phố Nam Định.
– Ông sinh ra trong một gia đình nghèo. Người cha có thời gian làm cai đề lao, sau thất nghiệp sống nghèo túng bất đắc trí, mẹ dịu hiền,tần tảo và rất thương con.
– Năm 1934, Nguyên Hồng phải ra Hải Phòng dạy học tư lén lút ở xóm cấm. Nguyên Hồng viết văn sớm. Những tác phẩm đầu tiên của ông hướng về những con người cùng khổ nhất trong xã hội thành thị Việt Nam đương thời.Nguyên Hồng dõng dạc bênh vực và khẳng định phẩm chất tinh thần của họ.
– Trong thế giới nhân vật của Nguyên Hồng nổi bật lên là hình ảnh phụ nữ và trẻ em.Ông thông cảm sâu xa và có quan điểm tiến bộ trong việc thể hiện nỗi đau khổ và khát vọng của người phụ nữ.
– Gần năm chục năm gắn bó nghệ thuật bền bỉ, Nguyên Hồng có một vị trí quan trọng trong văn học Việt Nam hiện đại.Ông xứng đáng được coi là nhà văn chân chính của những người khốn khổ. Một tình cảm nhân đạo thiết tha đối với quần chúng lao động nghèo thấm đượm trong toàn bộ sáng tác của nhà văn.
2. Tác phẩm:
– Xuất xứ: Trong lòng mẹ trích trong Những ngày thơ ấu, một bô truyện kí xuất sắc của Nguyên Hồng.
– Nội dung: Tình cảnh đáng thương của chú bé Hồng; diễn biến tâm trang bé Hồng; Cảm giác sung sướng khi gặp mẹ; Kể kết hợp với bộc lộ cảm xúc.
– Bố cục:
+ Phần 1: “Từ đầu …đến chứ”: Cuộc đối thoại giữa người cô cay độc với bé Hồng, ý nghĩ, cảm xúc của chú về người mẹ bất hạnh
+ Phần 2: “Còn lại”: Cuộc gặp gỡ bất ngờ với mẹ và cảm giác vui sướng cực điểm của bé Hồng.
3. Ý nghĩa nhan đề
– Tên văn bản trước hết có ý nghĩa tả thực, gắn với một sự việc cụ thể: Hồng được gặp mẹ, được ngồi trong lòng mẹ, được mẹ yêu thương, âu yếm.
– Song nhan đề văn bản còn mang ý nghĩa tượng trưng: “Trong lòng mẹ” cũng là trong tình thương của mẹ.
– Từ nhan đề văn bản, người đọc đã phần nào hiểu được tình yêu thương mẹ tha thiết, sự khao khát được sống trong tình mẹ của chú bé Hồng, một chú bé có tuổi thơ đầy cay đắng.
4. Tóm tắt văn bản
– Chú bé Hồng có một tuổi thơ đầy bất hạnh: bố chết sớm vì nghiện ngập, mẹ vì cảnh cùng túng quá phải bỏ con đi tha hương cầu thực, chú sống với bà cô cay nghiệt.
– Một hôm, bà cô gọi Hồng đến và hỏi có muốn vào Thanh Hoá với mẹ không. Nhận ra vẻ mặt rất kịch và tâm địa độc ác của bà cô, Hồng nén lại niềm thương nhớ mẹ và trả lời không muốn vào.
– Nhưng bà cô vẫn cố tình kể chuyện mẹ Hồng khốn khổ, đã có con với người khác làm cho Hồng đau đớn, thương mẹ và căm phẫn những cổ tục đã đầy đoạ mẹ mình.
– Gần đến ngày giỗ bố, trên đường đi học về, Hồng thấy bóng người ngồi trên xe kéo giống mẹ. Chú đã đuổi theo và khi nhận ra mẹ, Hồng đã oà khóc nức nở.
– Hồng cảm thấy sung sướng và hạnh phúc vô cùng khi được ở trong lòng mẹ. Hồng thấy mẹ vẫn đẹp như ngày nào. Chú đã quên hết mọi lời xúc xiểm của bà cô.
II. Đọc – hiểu văn bản:
1. Những biểu hiện bên ngoài của bà cô khi trò chuyện với bé Hồng.
– Người cô luôn tỏ ra rất dịu dàng và thân mật; luôn luôn cười (hỏi, nói, kể); Giọng nói ngọt ngào, thân mật, xưng hô thân tình.
– Những cử chỉ đó có phản ánh đúng tâm trạng và tình cảm của bà cô với chị dâu và bé Hồng. Bà cô không hề có ý định tốt đẹp gì với cháu mà mưu đồ bắt đầu một trò chơi tai ác với đứa cháu.
– Sau lời từ chối của Hồng, bà cô hỏi luôn, mắt long lanh nhìn chòng chọc. Đó là sự giả dối, ác độc. Biểu hiện sự săm soi, độc địa, muốn hành hạ, nhục mạ đứa bé bằng cách xoáy sâu vào nỗi đau, khổ tâm của nó.
– Sau đó, bà cô vẫn tươi cười kể về sự đói rách, tàn tạ của mẹ với sự thích thú đổi giọng, vỗ vai nghiêm nghị, tỏ ra thương xót anh trai.
⇒ Qua hành động, lời nói, nét mặt của bà cô khi trò chuyện với bé Hồng, ta thấy bà là người đàn bà lạnh lùng, độc ác, bản chất giả dối, thâm hiểm, đem cháu ra hành hạ bằng cách chọc vào vết thương lòng của cháu. Đó là một hình ảnh mang ý nghĩa tố cáo hạng người sống tàn nhẫn bất chấp cả tình máu mủ ruột rà.
2. Diễn biến tâm trạng của bé Hồng khi lần lượt trả lời các câu hỏi và trước thái độ, cử chỉ của bà cô.
– Trước câu hỏi ngọt nhạt đầu tiên của bà cô, Hồng toan trả lời là có, nhưng lại cúi đầu không đá bởi Hồng nhận ra sự giả đối của bà cô, em cúi đầu im lặng, tìm cách đối phó.
– Khi nghe cô kể về mẹ, hoàn cảnh của mẹ, bé Hồng lòng thắt lại, khoé mắt cay cay, khóc, cổ họng nghẹn ứ, đau đớn tủi nhục khi nghe người khác xúc phạm mẹ. Những biểu hiện đó cho ta thấy tình cảm của bé Hồng dành cho mẹ rất mãnh liệt.
3. Tâm trạng của bé Hồng khi gặp lại mẹ.
– Khi nhìn thấy hình bóng mẹ trên xe, bé Hông rối rít gọi: Mợ! Mợ ơi!. Bé Hồng chưa biết chắc là mẹ nhưng vẫn lên tiếng gọi. Tiếng gọi bối rối đó cho thấy bé Hồng khát khao gặp mẹ. Đó là phản ứng tự nhiên, tất yếu sau một quá trình dồn nén.
– Khi đã nằm trong lòng mẹ, bé Hồng thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, chân ríu lại, khóc, xúc động mạnh. Hồn sung sướng vô bờ, dạt dào, miên man. Đó là những giây phút thần tiên hạnh phúc hiếm hoi nhất, đẹp nhất của Hồng.
– Trước những lời lẽ cay độc của bà cô, bé Hồng hồi tưởng lại hình ảnh người mẹ, thấy thương mẹ, đau đớn và căm giận những cổ tục đã đày đọa người mẹ hiền từ, đáng thương của mình.
– Gặp lại mẹ, tình yêu thương ấy càng mãnh liệt, dâng trào trong tâm hồn chú bé biểu hiện ở sự khát khao được gặp mẹ và cảm giác sung sướng khi được nằm trong lòng mẹ.
III. Tổng kết:
1. Giá trị nội dung:
– Là chương cảm động về tình cảm mẹ con, tình cảm của Hồng khi xa mẹ và niềm hạnh phúc lớn lao của Hồng khi được ngồi trong lòng mẹ. Qua đó NH thể hiện thái độ cảm thông, tôn trọng đối với Phụ nữ và trẻ em, và luôn khẳng định những phẩm chất tốt đẹp, cao quý của họ ngay cả khi trong những tình huống khắc nghiệt của cuộc sống.
2. Giá trị nghệ thuật:
– Tạo dựng được mạch truyện, mạch cảm xúc trong đoạn trích tự nhiên chân thực. Kết hợp lời văn kể chuyện với miêu tả, biểu cảm, tạo nên những rung động trong lòng độc giả. Khắc họa nhân vật Hồng với lời nói, hành động, tâm trạng sinh động, chân thật.
Tác giả: Trường THPT Đông Thụy Anh
Chuyên mục: Giáo Dục
